Beth yw Cyngor Cymuned neu Dref?

Beth yw Cyngor Cymuned?

Cynghorau Cymuned (a elwir weithiau yn Gynghorau Tref) yw haen gyntaf llywodraeth leol yng Nghymru. Maent yn darparu gwasanaethau llawr gwlad i’w cymunedau ac yn cynrychioli eu cymunedau mewn sawl ffordd. Y corff cyfatebol yn Lloegr yw Cyngor Plwyf.   
 
Maen nhw’n cynnwys Cynghorwyr sy’n cael eu hethol yn annibynnol. Maent yn codi eu harian eu hunain drwy braesept, sef swm a ychwanegir at filiau Treth y Cyngor yn y cymunedau y maent yn eu cynrychioli. Cânt eu cefnogi gan brif swyddog neu “Glerc.” Gall Cynghorau Mwy hefyd gyflogi staff ychwanegol.  
 
Mae’r cymunedau y maent yn eu gwasanaethu yn amrywio o aneddiadau gwledig bach i drefi mawr. Mae eu cynlluniau gwariant yn amrywio yn unol â hynny. Maent yn paratoi cyllidebau, yn trefnu digwyddiadau, yn ymateb i geisiadau cynllunio ac yn cefnogi eu cymunedau mewn llawer o wahanol ffyrdd. Maent yn ddarostyngedig i ystod o reolaethau allanol, trwy gyrff megis Archwilio Cymru.  
 
Mae Cynghorau Cymuned yn aml yn mwynhau perthynas â Chynghorau Sir ac yn gweithio mewn partneriaeth, ond maent yn annibynnol arnynt.  
 
Ychydig o wahaniaeth arwyddocaol sydd rhwng Cyngor Cymuned a Chyngor Tref.  Mae Cynghorau Tref yn tueddu i fodoli mewn trefi mwy. Maent yn cael eu llywyddu gan Faer, tra bod gan Gynghorau Cymuned Gadeirydd. Mae gan Gynghorau Cymuned a Thref yr un hawliau, cyfrifoldebau a phwerau. 

Mae 735 o Gynghorau Cymuned a Thref yng Nghymru, sy’n cynrychioli’r haen hon o lywodraeth sydd agosaf at y bobl. Maent yn gorchuddio tua 94% o arwynebedd tir a 70% o boblogaeth Cymru. Mae mwyafrif y Cynghorau Cymuned a Thref yn aelodau o Un Llais Cymru, y corff cynrychioliadol ar gyfer Cynghorau Cymuned a Thref yng Nghymru.  
 
Crëwyd Cynghorau Modern gan Ddeddf Llywodraeth Leol 1972. Maent felly wedi bodoli yn eu ffurf bresennol ers dros 50 mlynedd. Mae cynghorau wedi croesawu llawer o newidiadau yn ystod y cyfnod hwn, megis newidiadau mewn cyfraith iechyd a diogelwch, trefniadau moesegol newydd, twf y Gymraeg, datblygiad y rhyngrwyd, gweithio o bell ac effaith newid hinsawdd. Maent yn berchen ar dir ac adeiladau, yn gweithio ochr yn ochr â phartneriaid cymunedol ac yn cefnogi ac yn annog grwpiau cymunedol.  
 
Mae eu pwerau’n deillio o Ddeddfau Seneddol sy’n gymwys ledled Cymru a Lloegr, neu gan Lywodraeth Cymru. Yng Nghymru, mae llywodraeth leol wedi’i datganoli i’r Senedd, sy’n goruchwylio gwaith Cynghorau Cymuned a Thref, er bod y Cynghorau’n parhau’n annibynnol.  
 
Mae cyfarfodydd y Cyngor yn agored i’r cyhoedd. Gall y wasg a’r cyhoedd fynychu ac maent yn gwneud hynny. Beth am alw draw i gyfarfod o’ch cyngor lleol? Byddent yn falch o’ch croesawu!